Rola jednostki i mas ludowych w dziejach

Bismarck należał do najbardziej nieugiętych i energicznych mężów stanu. Z jego działalnością związane jest zjednoczenie Niemiec. Jest on jednym z tych, którzy przygotowali i sprowokowali wojnę Niemiec z Francją w 1870 r. On to narzucił Francji bardzo uciążliwe warunki pokoju. Bismarck posiadał olbrzymią władzę. Korzyła się przed nim w strachu niemiecka burżuazja. I mimo to uważał że zarówno on jak i każdy inny nie ma dostatecznych sił, aby tworzyć historię: historia tworzy się sama przez się i tempa jej rozwoju nie można przyśpieszyć. Jasną jest rzeczą, że tego rodzaju pogląd jest najczystszej wody fatalizmem i mistyką.
Historię ludzkości tworzą ¡udzie i tempo historycznego procesu czasami zwolnione (jak to miało miejsce w średnich wiekach), czasami też jak w okresie socjalistycznej rewolucji mocno przyśpieszone, zależy od działalności ludzi, od ekonomicznych warunków, od -rozmachu ruchów mas ludowych, oraz od odpowiednich ideologów i wodzów stojących na czele tych mas.

Wielki działacz historyczny, przedstawiciel przodującej klasy, który zrozumiał zadania bojowe, stojące na porządku dziennym, który pojął warunki, drogi i środki rozwiązania tych zadań, mobilizuje jednoczy masy i prowadzi je do walki, skierowanej do urzeczywistnienia wielkich celów.

Klasa przodująca i jej wodzowie nie tworzą historii w sposób dowolny według własnego widzimisię, lecz zgodnie z rzeczywistymi prawami historycznego rozwoju w określonych obiektywnych warunkach, które odziedziczyli po pokoleniach minionych. Społeczno-historyczny rozwój nie jest żywiołowym pędem rzeki, niezależnym od ludzi. Nie, historię tworzą sami ludzie, narody, klasy i działacze, stojący na czele klas i narodów. Reakcyjne klasy i ich ideolodzy, jakim był Bismarck, nie mogli tworzyć przyszłości. O ile Bismarck spełnia! obiektywnie rolę „wykonawcy testamentów rewolucji 1848 r.“ wykonywał odgórnie to, co nie dało się urzeczywistnić od dołu (Zjednoczenie Niemiec), odegrał w pewnym sensie postępową rolę. Tym samym przyśpieszył rozwój Niemiec w kierunku kapitalizmu. Ale Bismarck był zasadniczo przedstawicielem reakcji. Przy pomocy prawa przeciw socjalistom i innych zarządzeń chciał wstrzymać postępowy ruch klasy robotniczej i socjal-demokracji. Okazał się jednak w tym wypadku bezsilny. Dlatego poniósł klęskę, podobnie jak i jego polityka dotycząca klasy robotniczej…

….Podstawą naukowego rozwiązania problemu roli mas ludowych, klas, partii, działaczy historycznych w rozwoju społecznym jest nauka o decydującym znaczeniu procesów produkcji dóbr materialnych, nauka o walce klasowej jako o decydującej napędowej sile dziejowej.

Produkcja dóbr materialnych tworzy życiową podstawę społeczeństwa, jego realne podłoże. Jaki panuje sposób produkcji w danym społeczeństwie, takie jest ono samo i jego struktura, takie są jego idee i instytucje polityczne.

Sposób produkcji — to podstawa określająca strukturę, fizjonomię społeczeństwa i cały układ życia społecznego.

Ważną i istotną cechą produkcji jest to, że znajduje się ona w ciągłym procesie rozwojowym i w procesie zmian. Zmiana zaś dokonująca się w sposobach produkcji prowadzi do mniej lub więcej szybkiej zmiany całego ustroju społecznego, idei społecznych, instytucji politycznych, praw oraz zasad moralnych. Wobec tego podstaw przemian społecznych należy szukać nie w umysłach poszczególnych ludzi, nie w działalności tych czy innych jednostek historycznych, lecz w zmianie sposobu produkcji dóbr materialnych. Historia ludzkiego społeczeństwa — to przede wszystkim historia rozwoju produkcji, historia zmiany sposobów produkcji, historia rozwoju sił produkcyjnych i wzajemnych stosunków produkcyjnych między ludźmi.

Każdy szczebel osiągnięty w rozwoju sił produkcyjnych, w rozwoju techniki, narzędzi pracy, stanowił i stanowi zawsze dla każdego następnego pokolenia punkt wyjścia dalszego jego rozwoju.

Nowa forma społeczna stanowi nie tylko zerwanie ze starym społeczeństwem, ale w pewnym sense i jego kontynuację, istnieje pewnego rodzaju łączność nowego ze starym, o ile nowe społeczeństwo dziedziczy, zachowuje i zabezpiecza dalszy rozwój tych sił produkcyjnych, które dojrzały w łonie starego społeczeństwa.

Jednym z najważniejszych elementów sił wytwórczych są ci, którzy stwarzają dobra materialne, tj. ludzie pracy. Wobec tego historia ludzkiego społeczeństwa jest przede wszystkim historią wytwórców dóbr materialnych, historią ludzi pracy, historią ludów. „Nauka historii, jeśli chce być rzeczywistą nauką, nie może już sprowadzać historii rozwoju społecznego do czynów królów, wielkich dowódców, do czynów „zdobywców“ i „zaborców“ państw, lecz winna przede wszystkim zainteresować się historią wytwórców dóbr materialnych, historią mas pracujących, historią ludów“.