Jak patrzeć na obraz?

Podobnie jak utwór muzyczny, kompozycja malarska nie powstaje ze względów czysto formalistycznych. Muzyka działa na słuchacza, porusza nim, wzrusza i przejmuje go, raduje go sobą i uszczęśliwia, dzięki temu, że w danym arcydziele płynie i rozkwita melodycznie, rytmicznie i harmonicznie, jak ją artysta stworzył. Tak samo jest z obrazem. Jest on piękny, jeżeli rozkwit barw i form w przestrzeni malarskiej obrazu jest taki właśnie, że raduje i uszczęśliwia widza, przenoszącego się spojrzeniem w jego świat.

Arcydzieła malarskie, podobnie jak muzyczne, przemawiają do nas nie swoim tematem naturalistycznym (czv „literackim“), lecz konkretnym ukształtowaniem, tj. kompozycją, zestrojem barw i kształtem w przestrzeni obrazu. Kompozycja malarska powstaje jako ukształtowanie tworzywa malarskiego w ramach obrazu. Tworzywo malarskie kształtuje się i komponuje zależni-od koncepcji twórczej, jaka zniewoliła artystę do szukania wyrazu dla niej przez namalowanie obrazu w którym by się ona malarsko skonkretyzowała. Poszczególne obrazy, jako dzieła sztuki, konkretyzują rozmaite twórcze koncepcje oraz możliwości ich wyrazu, a nie tylko realizują różne możliwości komponowania obrazu jako formy różnie ukształtowanej. Do „rozumienia“ dzieł sztuki malarskiej lepiej prowadzi wnikanie w budowę kompozycji i wnikanie w wyraz struktury malarskiej rzeczywistości obrazu, niż stwierdzenie, co obraz naturalistycznie przedstawia, lub też zastanawianie się nad tym, co przedstawia, jeżeli naturalistyczny nie jest. Obrazy nie przedstawiające rzeczy podobiznowo i naturalistycznie są także obrazami, a nie „tapetami“, jeżeli tylko kompozycyjnie tak są zbudowane, jak obraz i jeżeli poza tym mają coś więcej do powiedzenia niż tapeta. Trudno określić słowami to coś, co „wyrażają“ obrazy, będące dziełami sztuki. Ten ich „wyraz“ można tylko porównać z „wyrazem“ tych utworów muzycznych, które są dziełami sztuki, i jako takie posiadają swój zrozumiały i przejmujący nas wyraz. Utwory sztuczne, utwory małych talentów nie posiadają go.

Malarstwo wkracza jednak na błędne drogi, gdy próbuje naśladować muzykę, która posiada takie właśnie tworzywo,, że nie tylko musi, ale może się obyć bez ucieczki do przedstawiania pojęciowego i podobiznowego. Malarstwo, jak sądzę powinno m. in. przedstawiać obrazowo rzeczywistość, bo takie są naturalne możliwości jego tworzywa Kompozycja i jej wyraz są jednak istotnym momentem każdej twórczości artystycznej. Malarz musi przede wszystkim komponować, a można komponować tak samo dobrze z elementów realistycznych, jak z elementów malarsko-abstrakcyjnych (czysta barwa i czysty kształt). Wolno mu komponować dla eksperymentu utwory czysto formistyczne, a jeżeli się eksperyment udał, nawet stale i na dobre. Nie chciałbym jednak ukrywać faktu, że często na tej „eksperymentalnej“ drodze powstają skomponowane „tapety“ w ramach, a nie obrazy.