Jak patrzeć na obraz?

Jeżeli chodzi o malarstwo — to nie ulega wątpliwości, że upraszczanie i przekształcanie obrazu natury z konieczności się dokonuje w jego ramach. W początkowych fazach rozwoju sztuk plastycznych, człowiek naiwnie upraszczał i schematyzował obraz natury bo nie umiał inaczej. Z czasem uczył się naśladować jej wygląd coraz wierniej i niewątpliwie był dumny, że mu się to udawało. Od samego początku jednak malarstwo powstawało na tle realnego stosunku malarza do rzeczywistości. Obrazy schematyczne i symboliczne (tak samo jak później natura-listyczne) wyczarowywały w widzu na nowo rzeczywistość, karmiły sobą jego świadomość, budziły w nim radość rozpoznania, radowały tych,. którym się udawało je stworzyć. Rozpoznawalność • stworzonego obrazu rzeczy, pierwotnie była jedynym świadomym celem twórczości. Estetyczny wygląd i charakter tego, co rysowano, czy malowano (czyli piękno obrazu rzeczy) kształtowało się mimochodem. Nie zastanawiano się nad pięknym układem linii i barw. One same pięknie się układały i zestrajały ku zadowoleniu twórcy. W ten sam sposób i z tyn samym naiwnym i trafnym poczuciem estetycznym, rysuje i maluje po dziś dzień dziecko.

Niewątpliwie jest przyjemnie zobaczyć na obrazku, czy na rycinie, coś co się zna i podobizny rzeczy realnych na obrazku rozpoznać. Za pośrednictwem fotografii, obrazków i rycin zapoznajemy się z wyglądem wielu rzeczy nieznanych. Do czasu wynalezienia fotografii i techniki powielania rycin (techniki reprodukcyjnej), malarze, a szczególnie graficy, spełniali rolę ilustratorów. Rembrandt, jeżeli kto z tej strony chce spojrzeć na jego twórczość, był ilustratorem biblii, a Dawid był ilustratorem swej epoki, tj. czasów wielkiej rewolucji francuskiej, a potem pierwszego cesarstwa. W XX wieku technika fotograficzna i reprodukcyjna, za pośrednictwem żurnali ilustrowanych i filmu, produkuje dla społeczeństwa i dostarcza mu z dnia na dzień olbrzymie materiały obrazków do oglądania, informujących o tym, co na świcie się dzieje i co na globie ziemskim było i jest do zobaczenia. Rysownicy i malarze spełniają w tym wszystkim rolę podrzędną, pomocniczą. Fotografowie grają teraz pierwsze skrzynce. Ten stan rzeczy właśnie zmusza malarzy do pokazania światu innych i właściwych zadań i możliwości ich sztuki. Funkcja przedstawiająca i ilustratorska malarstwa przysłaniała do czasu jego właściwą istotę. Malarstwo nowoczesne dąży do uwypuklenia tej istoty, do pokazania jej publiczności w czystej formie. Społeczeństwo powinno zrozumieć, że dla malarza istnieją zadania inne i ważniejsze, niż sporządzanie obrazków według wzoru natury.

Jeżeli ktoś twierdzi, że zadaniem malarstwa jest przedstawianie tego, co się widuje w rzeczywistości i według jej wzoru, to tym samym zacieśnia rolę malarstwa w kulturze do takich manie, w których ono — jako sztuka — nie mogło by się rozwijać i istnieć. Chcąc zrozumieć, czym jest malarstwo jako sztuka, trzeba je porównać z innymi sztukami, szczególnie z muzyką, a także z poezją. Istnieje bowiem niewątpliwie tylko jeden rodzaj twórczości, który nazywamy sztuką, a malarstwo, muzyka i poezja są tylko odmianami sztuki, uzależnionymi od różnego jej tworzywa: malarskiego, muzycznego, lub literackiego.